موزه مردم‌شناسی اردبیل؛ مجموعه فرهنگ ایرانی/اینجا تاریخ موج می زند

به گزارش خبرنگار مهر، میدان عالی قاپوی اردبیل حمامی به نام  حمام آقانقی در دوره پیش از صفویه و نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری داشت که امروز به موزه مردم شناسی تبدیل شده است.

این حمام را فردی به نام ظهیرالاسلام در دوره ایلخانی ساخته و ۲۰۰ سال بعد الحاقاتی به آن اضافه شده و بالاخره در زمان قاجار فردی به نام آقانقی مؤتمن الرعایا حمام را خریداری، مرمت و بازسازی کرد و از همین روست که حمام به هر دو نام معروف است.

در سال ۱۳۷۸ این حمام را میراث فرهنگی خریداری و بازسازی کرد و در نهایت هم موزه مردم شناسی این اقدام را انجام داد. حمام های تاریخی اردبیل به جهت توجه ویژه مردم این منطقه به پاکیزگی و نظافت اهمیت ویژه ای دارند چراکه به سادگی می تواند سرگذشت تاریخی این منطقه را از قرنها پیش بازگو کند.

اردبیلی ها به دلیل علاقه به پاکیزگی یک روز از هفته را به روز حمام یا "حامام گونی" اختصاص می دادند و در آن روز افراد خانواده به حمامهای عمومی مراجعه می کردند. حمامهای اردبیل نه تنها مورد توجه اهالی این منطقه بوده بلکه شگفتی و توجه مورخان و جهانگردان را نیز به خود جلب کرده، بطوریکه مقدسی یکی از مورخان در کتاب احسن التقاسیم به زیبایی و پاکیزگی حمامهای این شهر اشاره کرده است.

برخی از حمامهای تاریخی به دلیل کوتاهی در حفظ و نگهداری و بی مهری گذشت زمان تخریب شده و از بین رفته است و تنها تعداد اندکی که به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد بازسازی و از تخریب آنها جلوگیری شده است.

تجمیع قرنها هنر معماری در موزه ظهیر الاسلام

یک کارشناس مردم شناسی معتقد است بازسازی حمام ظهیرالاسلام در برهه های تاریخی مختلف موجب شده به مجموعه غنی معماری ادوار مختلف تبدیل شود.

یاور دارابی گفت: در معماری این حمام به جزئیات توجه ویژه ای شده است بطوریکه از جمله آثاری است که تمام بخشهای حمام های تاریخی را در مجموعه خود دارد.

رواق هشتی شکل، رخت کن، کفش کن، گنبد سربینه، گرمخانه، استخرهای آب گرم و استخر آب سرد از جمله قسمتهای این حمام است که در حال حاضر در بخشهای مختلف آن اشیای قدیمی به نمایش گذاشته شده است.

دارابی معتقد است توجه به نحوه آب رسانی به حمامهای قدیمی با توجه به اینکه لوله کشی آب به شکل امروزی مرسوم نبود از اهمیت ویژه ای برخوردار است. 

وی تصریح کرد: در گذشته برای آبگیری این استخرها آب یکی از رودهای اردبیل را که حمام در مسیر آن واقع شده بود با لوله های سفالی تنبوشه به داخل هدایت می کردند و با استفاده از لوله های سفالی دیگر آب با فشار زیاد تخلیه و به بیرون هدایت می شد.

دارابی تصریح کرد: استخر آب سرد و گرم یا چال حوض حمام ظهیر الاسلام از نمونه های مثال زدنی است و استخر آب سرد آن با 16 متر طول و 3.5 متر عرض در تابستان برای ورزش شنا مورد استفاده قرار می گرفته است.

تلفیق معماری با فرهنگ و هنر اصیل اردبیلی

اما ویژگی تبدیل حمام ها و آثار باستانی و تاریخی به موزه نه تنها حفظ و احیای آنها بلکه ترکیب و تلفیق هنر معماری این بناها با آثار تاریخی به جا مانده از گذشتگان است.

یکی از گردشگران بازدید کننده از موزه مردم شناسی در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: در هیچ استانی نمی توان نمونه این حمام های تاریخی را مشاهده کرد و تبدیل آن به موزه باعث شده علاوه بر تماشای آثار باستانی بتوانیم معماری یک حمام قدیمی را هم ببینیم.

زهرا دلخوش تصریح کرد: معماری بناهای تاریخی خود گویای تاریخ یک منطقه است و تبدیل حمام به موزه مردم شناسی حرکت مثبتی برای آشنایی گردشگران با فرهنگ و آداب و رسوم اردبیل است.

این گردشگر معتقد است در چیدمان فعلی موزه مردم شناسی نه تنها قرنها هنر معماری بلکه دوره تاریخی گسترده ای از این منطقه به نمایش گذاشته شده است.

وی در پاسخ به سوالی در خصوص  نحوه آشنایی با این موزه به خبرنگار مهر گفت: متاسفانه در سطح شهر اطلاع رسانی مناسبی از موزه ها انجام نشده و حتی خود شهروندان نیز اطلاع درستی از محل موزه ها ندارند و ما به پیشنهاد یکی از دوستان که در سفر خود به اردبیل به طور تصادفی از موزه بازدید کرده بود به اینجا آمدیم.

آدمکها آداب و رسوم را بازگو می کنند

در موزه مردم شناسی اردبیل 33 نوع مجسمه با پوشش محلی و آیینی مردم استان اردبیل به نمایش در آمده که در حالتهای مختلف هر یک بخشی از فرهنگ و آداب و رسوم این استان را بیان می کنند.

کارشناس مردم شناسی که با خبرنگار مهر گفتگو می کرد معتقد است این موزه محل مناسبی برای آشنایی با نحوه زندگی، آداب و رسوم، پوشش محلی مردان و زنان، نحوه پخت غذاهای محلی و آیینهای خاص این استان است.

دارابی افزود: ورودی این موزه از رخت کنی آغاز شده و به حوض سنگی هشت ‌ضلعی با چهار بازو ختم می شود و در آن آیینهای ویژه استحمام در دوره های گذشته نیز با تعبیه مجسمه هایی به نمایش در آمده است.

وی با اشاره به اشیای قدیمی نگهداری شده در موزه تاکید کرد: آثار و دست نوشته های مربوط به هویت تاریخی و فرهنگی این منطقه در این موزه می تواند اطلاعات ارزشمندی از گذشته درخشان مردم این استان در اختیار بازدید کنندگان قرار دهد.

اما نکته ای که از ذهن و نظر بازدید کنندگان این موزه دور نمانده است عدم معرفی صحیح آن به خصوص در فصل سفرهای گردشگران به این استان است.

اجحافی که به نظر می رسد نه تنها موزه مردم شناسی بلکه صدها اثر باستانی و تاریخی دیگر این منطقه را که هر یک گواه بخشی از گذشته آن است، شامل می شود.
............................
گزارش: ونوس بهنود